Vincent Oeters, MA
Egyptoloog en archeoloog Universiteit Leuven/Gent

Ten zuidwesten van Luxor ligt op de westoever van de Nijl de archeologische site Gebelein. De plaats is bekend vanwege enkele unieke vondsten, zoals goed bewaarde mummies, waaronder de zogenaamde “Gebelein man” die in verschillende musea, waaronder het British Museum zijn ondergebracht. Het Gebelein Archeologische Project, waaraan de spreker verbonden is, heeft tot doel onze kennis over deze belangrijke site verder te verdiepen.

Deze lezing zal online plaatsvinden via Zoom. Indien u de lezing wil bijwonen, stuur een mail aan bastet7maal7@gmail.com

Drs. Elsbeth Rooker
Egyptoloog/specialist antieke godsdiensten

Mensen uit culturen over de hele wereld hebben zich afgevraagd waarom dingen je overkomen. Ongeneeslijke ziektes, letsel, overlijden, oorlog, hongersnood en natuurgeweld, vrijwel ieder mens krijgt in zijn leven een portie narigheid voor de kiezen en daarin verschillen moderne mensen niet zo erg van antieke. Hierbij dringt zich altijd de vraag op naar het waarom en in veel culturen probeert of de religie of de filosofie er een antwoord op te geven. Sterker nog, de condicio humana is veel religies mede het uitgangspunt van de ideeënwereld. Mythen uit verschillende religieuze systemen spreken over een paradijselijke wereld die de mens door eigen toedoen is kwijtgeraakt.

Ook uit Egypte kennen we een dergelijk verhaal, het Verhaal van de Hemelkoe, dat is overgeleverd via een aantal grafteksten uit het Nieuwe rijk, maar dat waarschijnlijk al veel ouder is. Ook hier lijkt de mens zelf verantwoordelijk te zijn voor het einde van een tijdperk waarin ze met de goden op aarde leefden. Toch zit er meer in dit prachtige verhaal dan alleen het verlies van een paradijselijke situatie en daar gaan we in deze lezing op in. We bekijken kort de tekst en proberen binnen de context van de Oudegyptische religie een antwoord te geven op de vraag naar de betekenis van dit verhaal.

Dr. J.M.F. Fritschy MA (Wantje)
Egyptoloog (voorheen sociaal-economisch historica en bijzonder hoogleraar Geschiedenis van de overheidsfinanciën)

Pecunia nervus rerum (geld is de zenuw van de staat), dat wist elke staatsman in Europa sinds Cicero. Maar hoe was dat in Egypte? De Egyptische staat kende tot de Ptolemeïsche periode geen monetaire economie, maar wel een Per-hedj. Deze term wordt voor alle perioden van de Egyptische geschiedenis vertaald als ‘schatkist’ of ‘huis van het zilver’, en gezien als een aanduiding voor de schatkist van de staat. De hiërogliefen-combinatie pr-HD komt al voor in zegelinscripties en op vazen van de Eerste Dynastie. In deze lezing zal de vraag centraal staan wat de inscripties uit die ontstaansperiode van het Egyptische schrift ons kunnen leren over de rol van de Per-hedj tijdens de vroegste periode van de Egyptische geschiedenis. Zilver was in Egypte nog schaarser dan goud. Was de Per-hedj toen echt al het ‘huis van het zilver’? En vervulde de Per-hedj inderdaad een centrale rol in het ontstaan van de Egyptische staat?

Deze lezing zal online plaatsvinden via MS Teams. Voor deelname, gelieve een email te sturen naar eolnkvmosa@web.de

Dr. Rients de Boer
Medewerker ONOS en Education Officer voor Cultural Heritage Archeologie Universiteit Leiden

Directe contacten tussen Mesopotamië en het Oude Egypte zijn schaars in de Oudheid. Het meest dramatisch zijn de veldtochten die het Nieuw-Assyrische Rijk op het hoogtepunt van zijn macht tegen de Nubische farao’s ondernam. De Assyriërs hebben vijf keer Egypte direct aangevallen: in 674 v.C. mislukte Esarhaddon’s eerste poging maar in 671 v.C. slaagde hij bij zijn tweede poging erin om Neder-Egypte te veroveren. Vervolgens stierf Esarhaddon gedurende zijn derde expeditie in 669 v.C. Zijn zoon Assurbanipal stelde orde op zaken in 667/666 v.C. en kwam nog een keer terug in 664/663 v.C. om de weerbarstige Taharqa een les te leren. De Assyriërs hadden blijkbaar oprecht de bedoeling om de heersers van Neder-Egypte tot hun vazallen te maken. De dynamiek tussen deze heersers onderling en de Nubische farao’s maakte het echter lastig om het juk van Assyrië voor langere tijd op te leggen. Bovendien lag Egypte ver van het Assyrische kernland, wat grote militaire campagnes tijdrovend en duur maakte, daarvoor had Assyrië al genoeg problemen in zijn direct omgeving. De onderwerping van Egypte zou uiteindelijk een illusie blijken…

Drs. M. Boerman
Classicus, historicus en econoom

In de voormoderne geschiedenis en klassieke oudheid kwamen pan- en epidemieën in de regel nog veel harder aan dan de hedendaagse COVID-19-pandemie. In deze lezing komen in vogelvlucht een aantal bekende epi- en pandemieën uit de klassieke oudheid aan bod, die niet zozeer vanuit de medische invalshoek belicht worden als wel vanuit de impact die besmettelijke ziekten op de antieke samenleving hadden. Ook wordt ingegaan op theorieën die deze ziekten een belangrijke rol toekennen in wat gezien wordt als het verval van de beschaving van de klassieke oudheid.

Dr. Ir. D. Kertai
Conservator Collectie Nabije Oosten, Rijksmuseum van Oudheden Leiden

In de geschiedschrijving spelen oorlogen vaak een hoofdrol en is het heel moeilijk een beeld te vormen van de positie en mogelijkheden van individuen. Als leden van het koninklijke hof ter sprake komen gaat dit vaak gepaard met vooroordelen over harems en eunuchen. Nieuwe inzichten op dit terrein geven een veel genuanceerdere kijk op de mogelijkheden van leden van de hofhouding om zelf aanzien, status en macht te verwerven.

Ruwan van der Iest (MA, PhD-student Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap Rijksuniversiteit Groningen)

Iedereen kent de zogenoemde Codex Hammurabi en wetteksten uit de Hebreeuwse Bijbel wel. Het zijn bekende teksten, die een grote invloed hebben gehad op hoe wij denken over wetgeving in het Oude Nabije Oosten. Oog om oog, tand om tand. In recent onderzoek is deze visie op dit genre van teksten echter in twijfel genomen en is men zich af gaan vragen of de teksten wel zo normatief waren als wij denken. Tijdens de lezing zullen wij ons verdiepen in wetteksten uit het Oude Nabije Oosten en de teksten vergelijken met documenten uit de praktijk, waarbij wij ons zullen focussen op o.a. het huwelijksrecht. Wat zijn de overeenkomsten tussen deze teksten? Wat zijn de verschillen? Hoe zouden wij de verschillen eventueel kunnen verklaren? Als de wetteksten geen normatieve teksten waren, wat waren het dan wel?

Magdalena Kuhn

Kopten is de benaming van de christelijke bewoners van Egypte. Ze hebben hun eigen liturgieën, taal en kunstvormen zoals literatuur, muziek en iconen. Deze lezing beschrijft hoe de naam “Kopten” ontstond en hoe ze ondanks bedreigingen van Romeinen, Byzantijnen en Arabieren door de eeuwen heen hun identiteit wisten te bewaren. De lezing wordt ondersteund met veel afbeeldingen en muziekvoorbeelden.

Dr. L. Bouke van der Meer
Universitair hoofddocent klassieke archeologie, Universiteit Leiden

Na een inleiding op visuele verteltechnieken gaat de lezing over de Tabulae Iliacae, marmeren tabletten met Griekse inscripties op de voor- en achterzijden. Deze tonen o.a. 24 reliëfs die hoofdmomenten uit de 24 boeken van de Ilias weergeven. Ze zijn gevonden in de buurt van Rome en dateren uit de tijd van keizer Augustus. Liet de maker zich inspireren door Homerus’ tekst of maakte hij gebruik van oudere visuele voorbeelden? Komen de voorstellingen overeen met andere cyclische voorstellingen, bijv. met wandschilderingen in Pompeiaanse huizen? Wat was de functie van de tabletten? Bevatten zij een politieke boodschap?

Dr. R. Strootman
Docent Oude Geschiedenis, Universiteit Utrecht

Lange tijd was Babylon de machtigste stad en het voornaamste cultuurcentrum van het oude Nabije Oosten. De verovering van Alexander de Grote in 331 v. Chr. lijkt hieraan een einde te maken, maar schijn bedriegt. Ook onder de Macedonische dynastie bloeiden in Babylon de literatuur, astronomie en religie. Over deze periode en het grote belang van de stad zijn we erg goed geïnformeerd dankzij kronieken en geschiedschrijvers.

Dr. A. van Hooff
Publicist en voormalig docent klassieke geschiedenis Universiteit Nijmegen

Beiden maakten hun opgang onder de tiran Domitianus. Martialis getuigt daarvan in zijn hielen likkende lofdichten op de keizer. Met een paar lofzangen op Traianus kon hij zijn reputatie niet meer redden. Van Plinius is geen werk uit de tijd van zijn weg naar de top onder Domitianus bewaard. In zijn lofrede en zijn brieven rekent hij pas achteraf af met de tiran, zonder medeplichtigheid te erkennen – heel anders dan Tacitus. De parallellen met de houdingen van Duitse intellectuelen na het naziregime zijn frappant.

Willemijn Waal (Universitair Docent Hettitologie Universiteit Leiden,  directeur van het NINO)

In 1275 v.Chr. vond in Syrië de beroemde Slag bij Kadesh plaats tussen de twee grootmachten Egypte en Hatti, het rijk van de Hettieten. Een kleine twintig jaar later sloten de Egyptische farao Ramses II en de Hettitische koning Hattusili III een verdrag, dat het oudste ons overgeleverde internationale vredesverdrag is. Naast dit verdrag zijn er uit deze periode ook brieven bewaard gebleven van deze twee koningen en hun echtgenotes, waarin onder meer huwelijksperikelen, vriendschappen en intriges worden besproken. De lezing zal aan de hand van deze bronnen de persoonlijke en diplomatieke contacten tussen de rijken belichten.

Dr. A. Notermans
Docente Griekse en Latijnse Taal en Cultuur

De buitenkant van Koninklijk Paleis op de Dam is overbekend, maar voor het interieur van dit gebouw geldt dit niet. Het Paleis is het grootste en meest prestigieuze gebouw uit de 17e eeuw; oorspronkelijk geen paleis, maar het  stadhuis van Amsterdam. Het gebouw van Jacob van Campen stond voor de rijkdom en macht van Amsterdam als mondiaal handelscentrum. Ook de beeldhouwwerken van Artus Quellinus en de schilderijen van Govert Flinck en Ferdinand Bol vertellen ditzelfde verhaal. Het gebouw is doorspekt met verwijzingen naar de klassieke Oudheid. In deze lezing gaan we op zoek naar deze klassieke elementen, hun oorspronkelijke verhaal en de betekenis die ze in hun nieuwe context hebben gekregen.

Drs. MA. C. van der Brugge
Assyriologe

De werken van Homerus, Ilias en Odyssee, zien we vaak als spannende vertellingen, maar voor wetenschappers zijn ze ook een bron van informatie over de wereld van toen. Steeds meer blijkt dat de verhalen zijn gesitueerd tegen een historische achtergrond. Ofschoon de Feniciërs in beide boeken een kleine rol spelen, is ook over hun geschiedenis het een en ander te vinden, vooral in de Odyssee. In deze lezing wordt de wereld van dit zeevarende volk en die van de Griekse verhalen dichter bij elkaar gebracht door een historische betekenis te geven aan enkele passages uit de verhalen van Menelaos, met name aan de informatie die de bedrogen echtgenoot van de schone Helena ons geeft over zijn thuisreis vanuit Troje, zijn rijkdom en zijn ontmoeting met de Fenicische koning Phaidimos.

Karel Innemee (Gastonderzoeker bij de opleiding Geschiedenis, Universiteit van Amsterdam)

De derde Nijlacataract in Soedanees Nubië is sinds vele eeuwen een natuurlijke grens in het landschap. Het weerbarstige rotslandschap was de grens tussen provincies van het Meroïtische Rijk, daarna tussen de christelijke koninkrijken van Makuria en Nobadia, en tot op de huidige dag worden ten noorden en ten zuiden verschillende dialecten van het Nubisch gesproken. Precies op deze grens zijn door de eeuwen heen graffiti en rotstekeningen aangebracht, waarvan de betekenis onduidelijk is. Rond één van deze tekeningen, een afbeelding van een koninklijke of aristocratische Meroïtische figuur, niet ver van het dorp Miseeda, is op een bepaald moment een kerkje gebouwd, mogelijk in de 10e eeuw. In november-december 2021 gaat een groep archeologen, waarvan de spreker deel uitmaakt, beginnen met opgraving en conservering van de resten van dit kerkje. De lezing zal dus een eerste rapportage zijn van de resultaten, die mogelijk aanwijzingen bevatten waarom een kerkje werd gebouwd rond een veel oudere rotstekening en wat de connectie is met het grensgebied waarin het staat.