Dr. Rolf Strootman
Docent oude geschiedenis, Universiteit Utrecht

In 331 v.C. stichtte Alexander de Grote de stad Alexandrië. Al heel snel groeide de stad uit tot de belangrijkste haven aan Egyptes mediterrane kust, bevolkt door Grieken, Egyptenaren, Joden, Syriërs en anderen. Hoe verliep die stichting? Verscheidene bronnen doen er verslag van. Wat deze bronnen met elkaar gemeen hebben, is dat ze vooral belang hechten aan religieuze en mythologische zaken. Zo wordt er bijvoorbeeld verteld dat er op de plek van de stichting oude heiligdommen ‘gevonden’ werden, gewijd aan lokale godheden die de Griekse migranten in verband brachten met de homerische helden uit hun eigen cultuur.

De fantastische Alexanderroman meldt bovendien dat de bouwwerkzaamheden aanvankelijk gehinderd werden door een duistere draak-slang, die de Grieken Python noemden, maar waarin we dankzij Het Orakel van de Pottenbakker, een Egyptische apocalyptische tekst uit de Hellenistische periode, ook de god Seth kunnen herkennen. Wat hebben al deze mythen met de stadsstichting te maken, en in hoeverre kan de stichting van Alexandrië zélf als een ‘mythische’ gebeurtenis worden beschouwd?

Dr. Nico Staring
Egyptoloog en archeoloog, postdoctoraal onderzoeker, Universiteit Leiden

In 2013 ontdekte de Leidse archeologische missie in Sakkara (Egypte, nabij Caïro) een nieuw, monumentaal graf. Een aantal kwalitatief hoogwaardige reliëfblokken bekleedden de muren van d bovengrondse structuur. Daaruit bleek helaas niet de identiteit van de grafeigenaar. Om die reden werd het monument ook wel “graf X” genoemd.

Recentelijk slaagde de spreker erin om de identiteit van de grafeigenaar te achterhalen. En wat blijkt: enkele reliëfblokken die zich nu in museumcollecties verspreid over de wereld bevinden, passen precies aan de in 2013 ontdekte stukken te passen. Een monumentale puzzel met meesterwerken uit de tijd van Toetanchamon!

In deze lezing volgt u het proces van de opgraving via een speurtocht langs de wereldwijde museumcollecties tot een virtuele reconstructie van het grafmonument. U maakt kennis met de Oudegyptische grafeigenaar en komt te weten hoe het graf in de vroege 19e eeuw werd ontdekt en de afzonderlijke elementen de wereld over zouden gaan.

Dr. Lucas Petit
Conservator Collectie Nabije Oosten, Rijksmuseum van Oudheden

In 2004 en 2005 heeft een team Nederlandse en Jordaanse archeologen onder leiding van de spreker opgravingen uitgevoerd op Tell Dāmiyah. Deze ruïneheuvel, die sommigen met de Bijbelse plaats Adama identificeren, is prachtig gelegen op de oostelijke Jordaanoever en was voor het eerst onderwerp van studie.

De resultaten van het onderzoek waren opmerkelijk. Met een oppervlak van ‘slechts’ 40×40 meter, bleek deze nederzetting een belangrijke regionale en wel mogelijk internationale rol te hebben gespeeld. Een Egyptische farao was trots dat hij Adama had verslagen en ook de Assyriërs kwamen geregeld langs. Maar waarom? In het najaar van 2012 werden opgravingen op Tell Dāmiyah hervat om deze vraag te beantwoorden, eerst door het Rijksmuseum van Oudheden alleen en later samen met de Jordaanse Yarmouk universiteit van Irbid. Spectaculaire vondsten tonen aan dat Tell Damiyah in de late IJzertijd (750-650 v.Chr.) geen stad of handelscentrum was, maar een belangrijk regionaal en interregionaal heiligdom.

Dr. Rolf Strootman
Docent Oude Geschiedenis, Universiteit Utrecht, Departement Geschiedenis en Kunstgeschiedenis

De Zijderoute is de romantische naam voor een wijdvertakt netwerk van handelswegen die eeuwenlang het oosten en westen van Eurazië met elkaar verbonden. Er is tegenwoordig weer veel belangstelling voor de Zijderoute. Dat komt deels doordat China een ‘Nieuwe Zijderoute’ van de grond probeert te krijgen. Deels is het een gevolg van de groeiende belangstelling onder historici voor niet-Westerse geschiedenis en voor culturele uitwisselingen tussen ‘Oost’ en ‘West’.

Over de Zijderoute zijn de afgelopen veel nieuwe boeken verschenen. Maar wanneer en hoe is de Zijderoute ontstaan? De meeste geschiedenissen van de Zijderoute beginnen in de Middeleeuwen omdat daarover het meeste bekend is. Soms wordt er vagelijk naar de Oudheid verwezen. Door veranderende wetenschappelijke inzichten en nieuwe archeologische ontdekkingen komen we steeds meer te weten over de vroegste directe contacten tussen China en het Middellandse Zeegebied. In de lezing nemen we deze uitwisselingen over enorme geografische afstanden onder de loep. In het bijzonder gaan we in op de vraag hoe die contacten tot stand kwamen en wat er verhandeld werd (veel meer dan zijde).

Karel Innemee
Gast-onderzoeker bij de opleiding Geschiedenis, Universiteit van Amsterdam

Tot op de huidige dag zijn amuletten tegen het boze oog bijzonder populair in het oostelijk Middellandse Zee-gebied, en ze worden gebruikt ongeacht de religieuze achtergrond van de drager. De meeste hiervan zijn blauw of bevatten blauwe steen (turquoise). Hoewel het geloof aan het boze oog niet in alle culturen voorkomt, heeft blauw als apotropaeische (kwaadafwerende) kleur een lange traditie die waarschijnlijk teruggaat tot in de Egyptische prehistorie. Deze lezing geeft een overzicht van hoe het gebruik van blauw als remedie tegen kwade krachten, met name in Egypte en Nubië, zich ontwikkeld heeft in de loop der millennia, van prehistorie tot in de Christelijk/Islamitische tijd.