In het voorjaar van 1900 vonden Griekse sponsduikers nabij de kust van het eilandje Antikythera een Romeins scheepswrak dat uit ca. 80 v.Chr. dateert. Tussen de diverse naar boven gebrachte voorwerpen bevonden zich ook fragmenten van een koperen mechanisch instrument waarvan de functie voor lange tijd onduidelijk was. Pas in de laatste decennia is duidelijk geworden dat het een ingenieus mechanisch planetarium betreft waarmee de schijnbare posities van de zon, de maan en vermoedelijk ook de planeten voorspeld kunnen worden. In deze lezing zullen de herkomst en de functie van dit bijzonder mechaniek uitgebreid aan de orde komen.
Dr. Christiaan Caspers
Classicus, kunsthistoricus en docent
De oorlogen met Carthago bracht de Romeinen dicht bij een definitieve nederlaag, maar voor een opkomende, ambitieuze natiestaat was Hannibal de ideale tegenstander. Een vijand die wezensvreemd, maar tegelijkertijd evenwaardig is. We bekijken hoe Romeinse schrijvers in Hannibal zo’n paradoxale figuur construeren. Een uitgangspunt is de examenpensum van 2024, maar ook het dichtwerk van Horatius en Silius Italicus komt aan bod, evenals de curieuze Hannibal-revival ten tijde van de ‘Afrikaanse’ keizer Septimius Severus. Daarbij gaan we voor de hand liggende parallellen met het heden niet uit de weg.
Dr. Monique Arntz
Archeoloog (Leiden)
Al in het vroegste stadium van het Nieuwe Steentijd (Neolithicum) in het Oude Nabije Oosten, zo’n 12.000 jaar geleden, vinden we in opgravingen kleine beeldjes van mensen en dieren gemaakt van klei en steen. Ook in latere tijden blijven dergelijke figurines in gebruik. In de historische periodes kunnen we met zekerheid zeggen dat sommige van deze objecten goden en godinnen voorstelden. Naar analogie zijn voornamelijk de prehistorische vrouwelijke figurines vaak geïnterpreteerd als godinnen. Zelfs de vroegste figurines uit de Oude Steentijd in Europa, denk aan de beroemde Venus van Willendorf, zijn als onderdeel gezien van een ‘moedergodin’-cultus die schijnbaar universeel aanwezig was in het verleden. Maar zijn al deze figurines wel godinnen? Hoe kunnen we zo’n claim onderbouwen? Kunnen we überhaupt eenduidige interpretaties geven voor objecten die gemaakt en gebruikt zijn door compleet verschillende samenlevingen die door duizenden jaren en ontelbare generaties van elkaar gescheiden zijn?
In deze lezing zal de problematiek van dergelijke analogieën worden besproken, alsmede de problemen waar men tegenaan loopt bij het interpreteren van ‘betekenis’ in archeologische objecten. Deze problemen zijn zo mogelijk nog groter als men onderzoek doet naar prehistorische periodes, waarvan we vaak weinig weten over immateriële aspecten van het leven zoals bijvoorbeeld geloof. Toch kunnen we veel zeggen over figurines door gedegen archeologisch onderzoek dat zich richt op de materiële aspecten van figurines: hoe ze zijn gemaakt, hoe ze zijn gebruikt en in welke contexten we ze terugvinden. Twee Neolithische sites zullen dienen als een voorbeeld van deze holistische manier van onderzoek naar figurines: Tell Sabi Abyad in Syrië en Çatalhöyük in Turkije.
Dr. Hugo Koning
Classicus en docent universiteit Leiden
Plato staat aan de wieg van een wetenschappelijke traditie die een rationele dialoog als enige weg naar de waarheid beschouwt. Toch is hij ook de auteur van fantastische verhalen die tot de verbeelding spreken en een plaats hebben gevonden in het westerse collectieve geheugen. De vertellingen moesten de denkbeelden van Plato aanschouwelijk maken en geven tot de dag van vandaag aanleiding tot reflectie en speculatie. Aan bod komt wat een Platoonse mythe is, waarom Plato zo van mythen hield en hoe wij nog steeds zijn mythen gebruiken om moderne vraagstukken te begrijpen. De spreker neemt een paar van de meest aansprekende verhalen onder de loep.
Dr. Jaap van Dijk
Voormalig Universitair Docent Egyptologie Rijksuniversiteit Groningen
Het graf dat Horemheb na zijn troonsbestijging liet aanleggen in het Dal der Koningen werd in 1907 officieel ontdekt en zeer onprofessioneel opgegraven door de Amerikaanse entrepreneur Theodore Davies. Enkele jaren geleden werden de puinhopen die Davies (letterlijk en figuurlijk) in het graf had achtergelaten opnieuw onderzocht door een expeditie uit Cambridge bestaande uit Prof. Geoffrey Martin en de spreker. De resultaten waren verrassend en maakten het mogelijk een jarenlange wetenschappelijke controverse over de regeringsduur van Horemheb te beslechten.